Litwinowicz Aleksander, pseud. Władysław (1879–1948), inżynier, generał W. P., wiceminister spraw wojskowych, szef Administracji Armii. Ur. 27 II w Petersburgu jako jedno z siedmiorga dzieci inżyniera-technologa Włodzimierza i lekarki (jednej z pierwszych w Rosji) Katarzyny z Dybowskich. Wychowany był w tradycjach patriotycznych. W r. 1897 ukończył w Petersburgu V Gimnazjum Filologiczne, w t. r. przeniósł się do Lwowa i tam w r. 1904 ukończył Wydział Budowy Maszyn Politechniki. W czasie studiów brał czynny udział w działalności organizacji młodzieży akademickiej «Bratnia Pomoc» (1901–2 był prezesem) oraz w organizacji młodzieży socjalistycznej. W r. 1910 L. jako członek Związku Walki Czynnej (ZWC) wstąpił do Związku Strzeleckiego we Lwowie (na jesieni t. r. został wiceprezesem). Już w czasie studiów L. podjął pracę zawodową w biurze gazowniczym. W r. 1904 był gospodarzem domu zdrowia «Pomoc Bratnia» w Zakopanem. Po skończeniu Politechniki podjął pracę w przedsiębiorstwie technicznym jako specjalista od gazu ziemnego. Następnie (do r. 1910) we Lwowie z ramienia biura Z. Rodakowskiego prowadził inwestycje z zakresu gospodarki cieplnej, gazownictwa i elektryczności w Galicji, Austrii i na Węgrzech. W r. 1911 założył przy pomocy finansowej całej rodziny spółkę w Krakowie (biuro techniczne), którą prowadził wraz z bratem Konradem. Od r. 1912 spółka działała we Lwowie. T. r. ukończył w Związku Strzeleckim szkołę podchorążych, a następnie (1913–4) niższy kurs oficerów. Na przełomie listopada–grudnia 1913 uczestniczył w pracach Kongresu Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych.

Z chwilą wybuchu pierwszej wojny światowej L. zlikwidował swoje interesy z bratem i 1 VIII 1914 wstąpił do Legionów Polskich, gdzie pełnił funkcję intendenta najpierw w 1 kompanii kadrowej, następnie 1 p. piechoty i I Brygady Legionów aż do rozwiązania I Brygady 30 IX 1916. Swoje wspomnienia z działalności w intendenturze Legionów opisał w książce Pierwsze tygodnie Polskiej Intendentury Wojskowej („Wspomnienia legionowe”, W. 1919 I). Awansował na porucznika 9 X 1914, na kapitana 1 IV 1916. Od 1 X 1916 do 15 VII 1917 pełnił funkcję zastępcy szefa Intendentury Polskiego Korpusu Posiłkowego. Dn. 16 VII 1917 L. został zwolniony z Legionów z powodu niezłożenia przysięgi; w ciągu miesiąca zdawał swoje obowiązki, po czym na rozkaz Komendy Naczelnej Polskiej Organizacji Wojskowej (POW) w Warszawie udał się do Lwowa. Pracując w firmie «Gazolin», a następnie kierując elektrownią w Borysławiu, równocześnie na polecenie Komend POW w Krakowie i Lwowie prowadził działalność wywiadowczą i organizacyjną. Od 1 XI 1918 brał udział w walkach o Lwów, a 23 XI po odbiciu Lwowa wstąpił do Wojska Polskiego i w stopniu majora-intendenta pełnił funkcję szefa intendentury dowództwa «Wschód» aż do 3 VI 1919.

Po odejściu z dowództwa «Wschód» L. został przeniesiony do Departamentu Intendentury Min. Spraw Wojsk. (MSWojsk.) na pomocnika szefa departamentu, a następnie od 1 XI t. r. – już w randze podpułkownika – na stanowisko szefa departamentu. W r. 1921 na polecenie ministra skarbu J. K. Steczkowskiego prowadził z przedstawicielami kapitału obcego rokowania o wydzierżawienie im części państwowych terenów naftowych. W dn. 1 VII 1923 r. L. został mianowany generałem brygady. Minister spraw wojskowych gen. Stanisław Szeptycki 21 VII 1923 usunął L-a ze stanowiska szefa departamentu. Po kilkumiesięcznym pobycie w rezerwie oficerów sztabu przy Dowództwie Okręgu Korpusu (DOK) I i w dyspozycji ministra spraw wojskowych, w marcu 1924 przydzielony został do Departamentu Intendentury MSWojsk., a w sierpniu t. r. mianowany szefem Departamentu Przemysłu Wojennego MSWojsk. W r. 1924 odwiedził Turcję, badając możliwość eksportu polskiego sprzętu wojskowego. W dn. 15 XI 1925 L. wziął udział w Sulejówku w manifestacji związanych z J. Piłsudskim oficerów. Z MSWojsk. L. został przeniesiony 27 VII 1927 na dowódcę Okręgu Korpusu III w Grodnie. Wg opinii przełożonych, był jednym z najlepszych dowódców Okręgu Korpusu. Z Grodna przeniesiono go 12 X 1935 do Okręgu Korpusu VI we Lwowie. Tutaj obok dowództwa Okręgu pełnił od listopada 1935 funkcje przewodniczącego Sekretariatu Porozumiewawczego Polskich Organizacji Społecznych, którego celem było wzmocnienie wpływów polskich na Kresach Wschodnich. Po kilkumiesięcznym dowodzeniu Okręgiem we Lwowie 4 VII 1936 uzyskał nominację na stanowisko II wiceministra spraw wojskowych i szefa Administracji Armii. Podczas pełnienia tej funkcji był odpowiedzialny za kierowanie budową zakładów wojskowych w Centralnym Okręgu Przemysłowym (COP). W tym okresie brał udział w pracach tzw. małego Komitetu Ekonomicznego (powołanego do życia przez wicepremiera E. Kwiatkowskiego), którego celem było uzgadnianie w trybie roboczym spraw przedkładanych do decyzji rządu. Równocześnie przez wiele lat był prezesem Rady Administracyjnej Państwowej Fabryki Olejów Mineralnych «Polmin», a później członkiem Rady Starachowickich Zakładów Górniczych S. A., wchodził też do władz «Pocisku».

Po wybuchu drugiej wojny światowej, dn. 17 IX 1939 przekroczył L. granicę polsko-rumuńską i został internowany w Rumunii, gdzie pozostał do końca wojny. W r. 1946 pierwszym transportem organizowanym przez oficjalne przedstawicielstwo polskie w Bukareszcie powrócił do kraju i 10 VII dotarł do wyznaczonego mu miejsca w Zielonej Górze. Następnie zaczął pracować w Urzędzie Pełnomocnika Rządu do spraw Odbudowy Portów na stanowisku kierownika Biura Planowania. L. był autorem artykułów: Powstanie i rozwój polskiego przemysłu wojennego („Gospodarka Zach.” 1939 nr 37) oraz Przemysł wojenny w okresie dwudziestolecia („Niepodległość”, Londyn 1958 nr 6).

L. zmarł 14 I 1948 w Szczecinie, gdzie też został pochowany. Miał odznaczenia m. in.: Virtuti Militari 5 kl., Krzyż Niepodległości, Krzyż Walecznych, Order Odrodzenia Polski 3 kl., francuską Legię Honorową oraz ordery jugosłowiańskie. Był trzykrotnie żonaty: przed wstąpieniem do Legionów z Leonią (nazwisko panieńskie nieznane), z którą się rozwiódł; w r. 1919 ożenił się z Gabrielą z Kościów, inżynierem chemii, z którą miał córkę Marię Teresę Litwinowicz-Fonferko (zm. 1999), prawnika. Po przejściu na kalwinizm ożenił się z Olgą Gąssowską (rozwiedzioną żoną adwokata grodzieńskiego), z którą nie miał dzieci.

Enc. Wojsk., V; Łoza, Czy wiesz, kto to jest?, (fot.); Rocznik oficerski, W. 1923, 1924, 1928, 1932; – Album Legionów Polskich, W. (fot.); Dziesięciolecie intendentury polskiej siły zbrojnej 1918–1928, W. 1929 s. 93–101; Dziesięciolecie Polski Odrodzonej, (fot.); Garlicki A., Geneza legionów, W. 1964; Grabowski T., Inwestycje zbrojeniowe w gospodarce Polski międzywojennej, W. 1963 s. 41; Landau Z., Tomaszewski J., Kapitały obce w Polsce 1918–1939, W. 1964; Lipiński W., Walka zbrojna o niepodległość Polski, Wyd. 2., W. 1935; Stawecki P., Następcy komendanta, W. 1969; – D. W., Generał L. o swoim pobycie w Turcji, „Pol. Zbrojna” 1924 nr 280; Kopański S., Moja służba w Wojsku Polskim 1917–1939, Londyn 1961; Piłsudski J., Pisma zbiorowe, W. 1937 VI, VIII; Romeyko M., Przed i po Maju, W. 1967 I–II; Składkowski F. Sławoj, Moja służba w brygadzie, W. 1932 I; Zając J., Dwie wojny, Londyn 1964; – „Pol. Zbrojna” 1936 nr 185 s. 1–2 (fot.); „Technika Morza i Wybrzeża” R. 3: 1948 nr 1–2 s. 22; – Centr. Arch. Wojsk.: Akta personalne L-a; Notatka mgra inż. W. Litwinowicza, pt. „Życie i działalność gen. inż. A. L-a”; – Informacje Beaty Fonferko-Shadrach ze Swansea (Wielka Brytania).

Piotr Stawecki